Μια νέα συμφωνία χρηματοδότησης για τους φτωχούς αγρότες

Του Sachs Jeffrey D.Καθηγητή Οικονομικών και Διευθυντή του Earth Institute στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και Ειδικού Συμβούλου του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ σχετικά με τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας

Πολλές φτωχές χώρες του κόσμου που αναγκάζονται να εισαγάγουν τρόφιμα έχουν βρεθεί σε απόγνωση τους τελευταίους μήνες, καθώς οι διεθνείς τιμές ρυζιού, σιτηρών και καλαμποκιού έχουν διπλασιασθεί. Εκατοντάδες εκατομμύρια φτωχοί άνθρωποι -οι οποίοι ήδη δαπανούν ένα σημαντικό ποσοστό του καθημερινού τους προϋπολογισμού για τρόφιμα- έχουν βρεθεί στα πρόθυρα της ένδειας. Και οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας πληθαίνουν.
Όμως, πολλές φτωχές χώρες έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν την καλλιέργεια τροφίμων, καθώς η παραγωγή των αγροτών τους κυμαίνεται σε επίπεδα πολύ χαμηλότερα από το μέγιστο όριο παραγωγικής δυναμικότητας που προσφέρει η τεχνολογία. Σε ορισμένες περιπτώσεις και με κατάλληλη κυβερνητική παρέμβαση, η παραγωγή θα μπορούσε να διπλασιασθεί ή ακόμη και τριπλασιασθεί μέσα σε λίγα μόλις χρόνια.
Η ιδέα είναι βασική και ευρέως γνωστή. Η παραδοσιακή γεωργία δεν εκμεταλλεύεται τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, γι’ αυτό και οι σοδειές είναι περιορισμένες.
Οι φτωχοί αγρότες χρησιμοποιούν τους δικούς τους σπόρους από την προηγούμενη σεζόν -άνευ λιπασμάτων- εξαρτώνται από τις βροχοπτώσεις αντί της σωστής άρδευσης και διαθέτουν ελάχιστα ή και κανένα μηχάνημα πέραν του παραδοσιακού αρότρου. Οι καλλιέργειες τους είναι μικρές, ίσως μόλις ένα εκτάριο ή και λιγότερο.
Σύμφωνα με τις παραδοσιακές γεωργικές συνθήκες, οι αποδόσεις των σιτηρών -ρύζι, σιτάρι, καλαμπόκι, ζαχαρόχορτο (σόργο) ή κεχρί- ανέρχονται περίπου στον ένα τόνο ανά εκτάριο και για μία περίοδο σποράς ετησίως. Για μία οικογένεια πέντε ή έξι μελών που κερδίζουν τα προς το ζην από την καλλιέργεια ενός εκταρίου, αυτό σημαίνει πολύ μεγάλη φτώχεια και για τη χώρα τους σημαίνει εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων σε υψηλό κόστος, συμπεριλαμβανομένης και της ανθρωπιστικής βοήθειας.
Η λύση έγκειται στην αύξηση των καλλιεργήσιμων αποδόσεων τουλάχιστον στους δύο τόνους -και σε ορισμένα μέρη στους τρεις ή περισσότερους τόνους- ανά εκτάριο. Εάν το νερό μπορεί να κατανεμηθεί καλύτερα μέσω συστημάτων άρδευσης, η καλύτερη υδροδότηση μπορεί να συνδυασθεί με πολλαπλές σοδειές ανά έτος, ώστε να επιτευχθεί παραγωγή και κατά τις περιόδους ξηρασίας. Υψηλότερες και συχνότερες αποδόσεις συνεπάγονται μείωση της φτώχειας στις αγροτικές οικογένειες, όπως και χαμηλότερες τιμές τροφίμων για τις πόλεις.
Το σημείο - κλειδί για την ενίσχυση των αποδόσεων είναι να διασφαλισθεί ότι ακόμη και οι φτωχότεροι αγρότες έχουν πρόσβαση σε βελτιωμένες ποικιλίες σπόρων (συνήθως "υβριδικούς" σπόρους που έχουν δημιουργηθεί μέσω επιστημονικής επιλογής μεταξύ διαφόρων ποικιλιών), χημικών λιπασμάτων, οργανικής ύλης που εμπλουτίζει τα συστατικά του εδάφους και -όπου είναι δυνατόν- μικρής κλίμακας μεθόδους άρδευσης, όπως -για παράδειγμα- μια αντλία για την άντληση νερού από κοντινό πηγάδι.
Δεν υπάρχει τίποτε το μαγικό στον παραπάνω συνδυασμό που αποτελείται από σπόρους υψηλής απόδοσης, λιπασμάτων και άρδευσης μικρής κλίμακας. Πρόκειται για τον βασικό λόγο αύξησης της παραγωγής τροφίμων από τη δεκαετία του `60. Το πρόβλημα είναι ότι οι παραπάνω μέθοδοι έχουν παρακαμφθεί από τους φτωχότερους αγρότες και τις φτωχότερες χώρες.
Όταν οι χωρικοί δεν έχουν ούτε καν λογαριασμό αποταμίευσης ή κάποιο στοιχείο ενεργητικού για εγγύηση, δεν έχουν τη δυνατότητα να δανεισθούν από τις τράπεζες για την αγορά σπόρων, λιπασμάτων και εξοπλισμού άρδευσης.
Κατά συνέπεια, καλλιεργούν είδη τροφίμων με τον παραδοσιακό τρόπο, ενώ συχνά δεν κερδίζουν σχεδόν τίποτε από τις σοδειές τους, καθώς δεν επαρκούν καλά-καλά για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας της οικογένειας τους.
Από τα διδάγματα της ιστορίας συνάγει κανείς το συμπέρασμα ότι χρειάζεται κυβερνητική παρέμβαση ώστε να μπορέσουν οι φτωχοί αγρότες να ξεφύγουν της "παγίδας" των χαμηλών αποδόσεων στις καλλιέργειες τους. Εάν οι αγρότες βοηθηθούν ώστε να έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε απλές τεχνολογίες, το εισόδημα τους θα αυξηθεί, εξασφαλίζοντας εγγυήσεις για τραπεζικό δανεισμό.
Με λίγη προσωρινή οικονομική βοήθεια -διάρκειας γύρω στα πέντε χρόνια- οι φτωχοί γεωργοί θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν αρκετό πλούτο, τον οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για τη βελτίωση της παραγωγής τους, είτε μέσω άμεσων αγορών με χρήματα από τις καταθέσεις τους είτε μέσω τραπεζικών δανείων.
Σε όλο τον κόσμο, οι υπό κρατικό έλεγχο αγροτικές τράπεζες στις φτωχές χώρες κάποτε απέφευγαν την παροχή χρηματοδότησης προς τους φτωχούς αγρότες για τη βελτίωση των καλλιεργειών τους, την ίδια στιγμή που παρείχαν γεωργικές συμβουλές, συμβάλλοντας στη διάδοση νέων γεωργικών τεχνολογιών. Φυσικά, καταγράφηκαν και κάποιες ατασθαλίες, όπως η εξασφάλιση κρατικής χρηματοδότησης σε πλουσίους αγρότες παρά σε εκείνους που πραγματικά τα χρειάζονται ή η παράταση των επιχορηγήσεων για βελτίωση της παραγωγής, παρόλο που οι επιδοτούμενοι γεωργοί είχαν τη δυνατότητα εξασφάλισης δανείου μέσω ιδίων εγγυήσεων.
Και σε πολλές περιπτώσεις, οι κρατικές αγροτικές τράπεζες χρεοκόπησαν.
Παρόλα αυτά, η χρηματοδότηση για τη βελτίωση των καλλιεργειών διαδραμάτισε μείζονα και θετικό ρόλο στο να βοηθήσει τους φτωχούς αγρότες να γλιτώσουν τη φτώχεια, αλλά και να ξεφύγουν της εξάρτησης από ανθρωπιστική βοήθεια σε τρόφιμα.
Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης κατά τις δεκαετίες `80 και `90, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα ανάγκασαν δεκάδες χώρες εισαγωγής τροφίμων να καταργήσουν τέτοιου είδους κρατικά συστήματα.
Οι φτωχοί αγρότες έλαβαν το μήνυμα να υπερασπίσουν τη θέση τους, να αφήσουν τις δυνάμεις της αγοράς να συμβάλουν στη βελτίωση της παραγωγής.
Αυτό όμως ήταν ένα εμφανές λάθος: δεν υπήρχαν τέτοιες δυνάμεις. Οι φτωχοί αγρότες έχασαν την πρόσβαση σε λιπάσματα και βελτιωμένες ποικιλίες σπόρων.
Δεν είχαν τη δυνατότητα εξασφάλισης χρηματοδότησης μέσω τραπεζών. Προς τιμήν της, η Παγκόσμια Τράπεζα αναγνώρισε το λάθος της στο πλαίσιο μιας αυστηρής εσωτερικής αξιολόγησης που ανακοινώθηκε πέρυσι και αφορούσε τις μακροπρόθεσμες αγροτικές πολιτικές.
Έχει έρθει ο καιρός επαναπροσδιορισμού των συστημάτων δημόσιας χρηματοδότησης που προσφέρουν τη δυνατότητα στους μικρούς αγρότες στις φτωχότερες χώρες να αποκτήσουν πρόσβαση σε υψηλής απόδοσης σπόρους, λιπάσματα και μικρής κλίμακας αρδευτικά μέτρα.Το Μαλάουι έχει εφαρμόσει τέτοιου είδους μέτρα εδώ και τρεις σεζόν, με αποτέλεσμα το διπλασιασμό της παραγωγής ειδών διατροφής. Θα μπορούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα και άλλες χώρες χαμηλού εισοδήματος
Το πιο σημαντικό από όλα είναι το γεγονός ότι η Παγκόσμια Τράπεζα -υπό την καθοδήγηση του νέου της προέδρου, Ρόμπερτ Ζέλικ- έχει επιταχύνει τις προσπάθειες συμβολής της στη χρηματοδότηση της νέας προσέγγισης.
Εάν η Παγκόσμια Τράπεζα προσφέρει εγγυήσεις στις φτωχές χώρες για τη βοήθεια των μικρο-καλλιεργητών για τη βελτίωση των καλλιεργειών τους, τότε θα είναι πιθανό γι’ αυτές τις χώρες να αυξήσουν την παραγωγή ειδών διατροφής σε μικρό χρονικό διάστημα.
Οι δωρήτριες χώρες -συμπεριλαμβανομένων των πετρελαιοπαραγωγών χωρών της Μέσης Ανατολής- θα πρέπει να συνδράμουν στη χρηματοδότηση των νέων προσπαθειών της Παγκόσμιας Τράπεζας. Και ο κόσμος θα πρέπει να θέσει ως πρακτικό στόχο το διπλασιασμό των αποδόσεων στις καλλιέργειες χωρών χαμηλού εισοδήματος της Αφρικής και παρόμοιων περιοχών (όπως η Αϊτή) μέσα στην επόμενη πενταετία.
Αυτός ο στόχος είναι δυνατόν να επιτευχθεί εφόσον η Παγκόσμια Τράπεζα, οι δωρήτριες χώρες και οι φτωχές χώρες εστιάσουν την προσοχή τους στις επείγουσες ανάγκες των φτωχότερων αγροτών του κόσμου.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Η Ναυτεμπορική" στις 17.6.2008.